İnsanların Nasıl Oy Kullandığına Bakarak Antik Yunan ve Roma’daki Demokrasi Anlayışına Işık Tutuyoruz
Modern demokrasilerde, seçim günü oy kullanmak için çeşitli prosedür ve teknolojiler kullanılıyor. Lakin eski vakitlerde beşerler seçimlere nasıl katıldığını merak etmiş miydiniz? Tarihçiler, birinci ve tek direkt demokrasi olan Atina’dan ve en zengin sınıfların işçilerden daha fazla nüfuza sahip olduğu yarı-demokrasi olan Roma Cumhuriyeti’nden kimi değişik detayları bir ortaya getirdiler. Biz de sizler için derledik. Haydi buyurun ayrıntılara ?
Kaynak: https://www.history.com/news/ancient-…
Hem Atina hem de Roma’da demokratik sürece katılım, özgür, erkek vatandaşlar olan dēmos ile sınırlıydı.
Yunanca ‘dēmokratia’ kelimesi “halk gücü” anlamına gelir. Ancak o zamanlarda sadece özgür erkekler oy kullanabilirdi. Kadınların ve kölelerin oy hakkı yoktu. Indiana Üniversitesi’nde tarih profesörü ve Ancient Greek Democracies: Readings and Sources mecmuasının editörü Eric Robinson, Atina’da çok az seçim yapıldığını çünkü antik Atinalıların seçimlerin, yetkilileri seçmenin en demokratik yolu olduğunu düşünmediğini söylüyor.
“Demokrasinin işleri yönetmesi adına bireylere tam yetki vermesi için insanları rastgele seçmek zorundaydınız.”
Antik Yunan’da kentin gündelik işleriyle uğraşmak için görevlendirilmiş vatandaşların meclisine 500’ler meclisi deniliyordu. Atina’nın baş idare organı olan 500’ler Meclisi’nde kimin hizmet edeceğine karar vermek için Atinalılar, sıralama olarak bilinen bir sistem kullandılar. Atina’da 10 büyük ‘kabile’ vardı ve her kabile, 500’ler Meclisi’nde bir yıl boyunca 50 vatandaşın hizmet etmesini sağlamaktan sorumluydu.
Antik Yunan’da yüksek makamları temsil edecek şahısların seçilmesinde kullanılmak üzere “kleroterion” ismi verilen bir randomizasyon aygıtı kullanılıyordu.
Her uygun vatandaşa şahsileştirilmiş bir ‘jeton’ verildi ve bu jetonlar, her kabilenin kurula katkısını rastgele seçmek için kleroterion ismi verilen özel bir aygıta yerleştirilirdi. İlkel bir randomizasyon aygıtı olan kleroterion, torpil, adam kayırma ve partizanlık gibi siyasi yozlaşmalarının önüne geçmek için geliştirilmişti.
Atina’da, tüm yasalar ve davalar, her erkek vatandaşın söz sahibi olduğu devasa bir demokratik organ olan Meclis (ekklēsia) tarafından karara bağlanırdı.
30.000 ila 60.000 Atina vatandaşından yaklaşık 6.000’i Meclis toplantılarına sistemli olarak katılırdı. Bu Meclis, 6.000 ila 13.000 kişi alabilen Pnyx isimli doğal bir zirve amfitiyatrosunda toplanırdı. Pnyx sözü ise ‘sıkıca bir araya getirilmiş’ manasına gelen Yunanca bir sözden türetilmiştir.
San Üniversitesi’nde siyaset bilimi profesörü ve Diego and The People’s Government: An Introduction to Democracy’nin yazarı Del Dickson şöyle diyor:
‘Yunanlılar, bizim düşündüğümüz manada, postayla oy verdiğiniz ya da bir okula gidip oy pusulasını bıraktığınız seçimlere sahip değildi. Fiziksel olarak orada bulunmanız gerekiyordu. İşte burada cumhuriyet sözünü daha uygun anlıyoruz. Çünkü res publica Latince’de ‘kamusal bir yer’ anlamına gelir. Antik Yunan’da evvel gidip öbür vatandaşlarla toplanıyorsunuz ve o gün Meclis’ten evvel konuşulacak sorunları kararlaştırıyorsunuz.”
Günlük gündem, 500 kişilik Meclis tarafından belirlenirdi.
Gündem belirlendikten sonra tüm mevzuat ve hükümet siyasetleri oylamaya sunulurdu. Oylama el kaldırılarak yapılırdı. Kazanan ise dokuz “başkan” (proedroi) tarafından belirlenirdi. Atinalılar, sistemi aldatma olasılığından kaçınmak için çok dikkatliydiler. Robinson, ‘Örneğin, dokuz oy sayacı, Meclis toplanmadan hemen önce sabah rastgele seçilirdi. Bu yüzden onlara rüşvet vermek gerçekten zor olurdu’ diyor. Atina’da Meclis tarafından seçilen birkaç pozisyon vardı. Her yıl, Meclis tarafından 10 general seçilirdi.
Meclis, yasaların çıkarılmasına ek olarak, Atina’daki tüm ceza ve hukuk davalarında da kararlar verirdi.
Dickson, Atina heyetlerinin 200 ila 5.000 bireyden oluştuğunu söylüyor. Ayrıca, kurallara ve prosedürlere uyulduğundan emin olmak için yargıç olarak vazife yapmak üzere jüri üyelerinden biri rastgele seçilirdi. Diğer oylama çeşitleri halka açık olarak yapılırken Atinalı heyetler, bilinmeyen oy kullanırlardı.
Her heyet üyesine biri sağlam, oburu ortasında bir delik olan iki küçük taş verilirdi.
Gizli oylama yaparken kullanılan ve heyetlere verilen bu oy taşlarına psephos denirdi. İngilizce’de seçimlerin ve oylama modellerinin istatistiksel çalışması olan ‘psephology’ kelimesi de psephos kelimesinden gelmektedir.
Oy verme zamanı geldiğinde, jüri üyesi iki kavanoza yaklaşırdı. İlk vazoya kararı olan taşı atardı ve kullanılmayan taşı ikinci vazoya atardı. İzleyen hiç kimse hangisinin hangisi olduğunu anlayamazdı.
Atina’da, şayet bir halk figürü gözden düşerse yahut demokrasi ismine fazla tanınan hale gelirse, özel bir “toplumdan uzaklaştırma” seçimiyle 10 yıllığına sürgüne gönderilebilirdi.
Toplumdan uzaklaştırma (ostracism), eski Yunanca ‘bir çömlek parçası’ manasına gelen ostraka sözünden türetilmiş bir sözdür. Toplumdan uzaklaştırma seçiminde, Meclis’in her üyesine küçük bir çömlek parçası verilir ve sürgün edilmeyi hak eden birinin adını kazıması söylenirdi. Dickson, ‘Aynı ismi en az 6.000 kişi yazarsa, en çok oyu alan kişi 10 yıllığına Atina’dan sürülür’ diyor.
Toplumdan uzaklaştırma seçimlerinde Atina’dan sürülen isimlere en iyi örnek Themistokles’tir.
Themistokles, Perslere karşı Salamis Savaşı’ndan Atinalı bir askeri kahramandı. Ancak Themistokles, MÖ 472’de Atina’dan sürgün edildi ve sürgünde öldü. Themistokles’in siyasi düşmanlarının, ismini yüzlerce yahut binlerce çanak çömlek kesimine evvelce kazıdığına ve bunları okuma yazma bilmeyen Meclis üyelerine dağıttığına dair ispatlar mevcut.
Atina’nın Ötesinde Demokrasi adlı bir kitap yazan Robinson, Atina’nın antik Yunan kent devletlerinin en büyüğü ve en güçlüsü olduğunu, fakat her belediyenin kendi oylama ve seçim halini uyguladığını söylüyor.
Bnun en yeterli örneği, bir demokrasi olmayan, lakin birtakım demokratik ögeleri içeren Sparta’dır. Sparta’nın en yüksek idare organlarından biri Yaşlılar Kurulu (gerousia) idi. Bu kurul, iki Spartalı hükümdardan ve 60 yaşın üzerinde 28 seçilmiş yetkiliden oluşurdu ve ömür uzunluğu vazifede kalırlardı.
Robinson, “Boş koltukları doldurmak için, Spartalılar, “alkışlarla oylama” olarak da bilinen tuhaf bir seçim tarzı uygularlardı” diyor.
www.worldanvil.com
‘Her aday sırayla büyük bir toplantı odasına girerdi. İnsanlar seçmek istedikleri aday toplantı odasına girdiklerinde tezahürat ederlerdi. Başka bir odada gizlenen jüri üyeleri kazananları seçmek için bağırışların ses seviyesini karşılaştırırdı. En çok kim tezahürat ve alkış aldıysa o seçilmiş demek oluyordu.’
Roma seçimleri zenginlere kimi ayrıcalıklar veriyordu.
Dickson, Roma Cumhuriyeti’nin Atina demokrasisinin bazı ilkelerini yerine getirdiğini, ancak seçmenleri sınıflara ayırdığını ve zenginlere avantaj sağlayan bir sistem yarattığını söylüyor. Atina gibi dev bir Mecliste oy kullanmak yerine, Romalıların üç meclisi vardı. Birincisi Centuriate Meclisi olarak adlandırıldı. Centuriate Meclisi, Roma’daki en yüksek makamlara kimin geleceğini seçerdi ve savaş ilan etmekten sorumlu meclisti.
Centuriate Meclisi’nde oy verme işlemi en zengin sınıfla başlardı ve 193 üyeli meclisin çoğunluğuna ulaşılır ulaşılmaz oy sayımı durduruldu.
Bu nedenle, zenginlerin tümü bir yasa tasarısının geçmesini veya belirli bir Konsolos’un seçilmesini isterse, blok olarak oy kullanabilir ve alt sınıfları dışlayabilirdi. Latince’de, oy verme ayrıcalığı ilk olarak praerogativa olarak adlandırıldı. P__raerogativa kelimesi, ‘bir diğerinden evvel fikir istemek’ olarak tercüme edildi. Ayrıca bu kelime İngilizcedeki ‘ayrıcalıklı’ kelimesinin köküdür.
Diğer iki Roma meclisi olan Kabile Meclisi ve Pleb Konseyi’nde oylama sırası kura ile belirlendi.Hem Atina hem de Roma’daki ‘kabileler’ kan veya etnik kökene değil, yaşadığınız coğrafi bölgeye dayanıyordu.
Roma’daki seçimlerin birtakım tarafları bugün hala devam ediyor.
Meclislerdeki oylama, Atina modeli üzere, meclisin her üyesinin elini kaldırarak ve halka açık olarak oy kullanmasıyla başladı. Fakat vakitle, güçlü “sponsorların” Roma meclis üyelerine belli bir halde oy kullanmaları için baskı yaptığı ortaya çıktı. Bu nedenle oylamanın bilinmeyen yapılması gerekti.
MÖ 139’da Roma yeni bir tür gizli oylama başlattı. Robinson, ‘Dış tarafında bir balmumu katmanı olan tahta bir tabletti’ diyor. “Oyunuzu balmumu kağıdına yazar ve ardından tüm tableti bir oy sandığına atardınız. Aristokrasi bu konuda biraz gergindi çünkü kontrollerinin bir kısmını kaybettiler.”
Seçim kampanyalarının günümüze ait bir uygulama olduğunu düşünüyorsanız yanılıyorsunuz.
Arkeologlar Pompeii’nin duvarlarına karalanmış yüzlerce antik seçim kampanyası reklamı ve siyasi grafiti örneği ortaya çıkardılar. Seçim kampanyalarının nasıl yapıldığına gelecek olursak, Dickson, kampanya müddetinin bir yahut iki haftayla sonlu olduğunu söylüyor. Dickson, birçok kampanyanın da halka açık meydanda şahsen yapıldığını belirtiyor.
